1. Wstęp
Istnieje wiele przyczyn szumu w uszach. Kolejną próbą ich leczenia jest usuwanie metali ciężkich z organizmu. Również ta metoda nie zapewnia, że pozbędziesz się tej dolegliwości lub zmniejszy się głośność słyszanego dźwięku. W tym artkule dowiesz się: Co to są metale ciężkie?; W jaki sposób dostają się do organizmu; Ich wpływ na szumy uszne; Sposoby ich wykrywania a potem usuwania.
2. Co to są metale ciężkie?
Zazwyczaj określa się jako pierwiastki mające negatywny wpływ na człowieka lub środowisko. Do metali ciężkich zalicza się np.: rtęć, ołów, kadm, chrom, nikiel, miedź, arsen, tellur. Ich toksyczność wynika ze zdolności do kumulowania się w organizmie człowieka. Sole oraz tlenki tych pierwiastków mogą być przyczyną zatruć ostrych i przewlekłych oraz wielu chorób1.
3. W jaki sposób metale ciężkie dostają się do organizmu?
Zatrucie metalami ciężkimi może być przyczyną np. zmęczenia, wyczerpania, bóli mięśni czy szumów usznych. Ponieważ są zazwyczaj niewidoczne, człowiek nie zdaje sobie sprawy, że ma z nimi do czynienia. Jednak ludzie stykają się ze szkodliwymi związkami bardzo często. Występują w artykułach codziennego użytku, takich jak biżuteria, kosmetyki. Ukrywają się w wodzie z kranu, lekach a nawet akcesoriach kuchennych. Natknąć się można na nie także w amalgatowych wypełnieniach dentystycznych czy endoprotezie. Metale ciężkie zawarte są również w owocach, warzywach i zbożach, które są sztucznie nawożone i/ lub pryskane. Metale ciężkie dostarczane są nie tylko przez przewód pokarmowy, ale mogą być one wchłaniane przez skórę i drogi oddechowe. Szczególnie narażone są osoby które mieszkają w zanieczyszczonym środowisku i pracują w przemyśle chemicznym (np: produkcja farb)2.
4. Wpływ metali ciężkich na szumy uszne
W 2016 r naukowcy z Kanady opublikowali 49 wyników badań dotyczących wpływu metali ciężkich na choroby słuchu3. Wykazały one, że ekspozycja na kadm może wywołać szumy uszne. Sprzeczne wnioski osiągnięto odnośnie wpływu rtęci, ołowiu i arsenu na głośność dźwięku. Stwierdzono ponadto że ołów wywołuje u tych osób gorsze progi słyszenia i dłuższą odpowiedź słuchową z pnia mózgu (ABR)4.
Z kolei nowsze badania przeprowadzone w 2020 r w Turcji potwierdziło negatywny wpływ kadmu na tinnitusa. Podobne wnioski wyciągnięto odnośnie manganu. Zauważono również, że pacjenci mający problemy z szumami usznymi mieli niedobór selenu5. Prawidłowe słyszenie opiera się na prawidłowej komunikacji neuronalnej. Komunikacja ta odbywa się za pomocą hormonów tj. Serotoniny i dopaninyny między neuronami. Metale ciężkie są neurotoksynami, które zakłócają zakończenia nerwowe. Może to prowadzić do szumu w uszach6.
W starszych badaniach z kolei Pani dr Hulda Clark, uważa ze takie substancje toksyczne jak: ołów, cyrkon, beryl, mogą wywoływać szumy uszne7.
5. Szumy uszne leczenie. Jak wykryć metale ciężkie w organizmie?
Jednym z najczęstszych sposobów wykrywania metali ciężkich jest analiza pierwiastkowa włosa. Pozwala ona ocenić stężenie poszczególnych pierwiastków i ich wzajemne proporcje. Test poziomu pierwiastków wykonuje się także w moczu. Podczas tego testu jest mierzony poziom 18 pierwiastków odżywczych i 20 pierwiastków toksycznych8. Stan na obecność metali w organizmie można zbadać także we krwi9
6. Szumy uszne leczenie. Usuwanie metali ciężkich z organizmu za pomocą suplementów
Należy najpierw skonsultować się z wykwalifikowanymi pracownikami służby zdrowia w celu uzyskania informacji dotyczących tych suplementów oraz czy mogą je stosować. Nie wszystkie suplementy są skuteczne i nie działają na każdą osobę tak samo. Ponadto mogą spowodować niepożądane skutki uboczne i /lub przeciwdziałać istniejącym terapiom lekowym.
Do suplementów które wykorzystuje się do usuwania metali ciężkich zaliczamy: spirulinę, chlorellę, selen, n-acetylocysteina, glutation, kwas alfalipinowy (ALA), witamina C.
6.1. Spirulina
Spirulinę potocznie nazywa się „mlekiem Matki Ziemi”. Takie określenie wzięło się zapewne z jej dobroczynnego wpływu jaki może być na organizm ludzki. W jej składzie można znaleźć pełnowartościowe białko, nienasycone kwasy Omega 6 i Omega 3; kwas gamma -linolenowy (GML), kwas linolowy; kwas alfalinelowy; kwas eikozapentaenowy (EPA)oraz kwas dokozaheksaenowy (DHA). Ponadto jest źródłem witamin: A, z grup B, C, E. W swym składzie zawiera też potas, żelazo, wapń, selen, mangan i chrom. Badania wykazały, że alga ta zawiera 3 razy więcej wapnia niż mleko, 4 razy więcej białka niż tofu, 20 razy więcej żelaza niż szpinak i 39 razy więcej beta-karotenu niż marchew. Dzięki takiej zawartości spirulina wzmacnia układ odpornościowy, działa przeciwzapalnie, przeciwwirusowo, przeciwalergicznie. Przyczynia się do wytwarzania większej ilości czerwonych krwinek, chroni organizm przed powstaniem nowotworu i chorób układu krążenia, działa przeciwzapalnie i oczyszcza organizm z metali ciężkich10
Naukowcy przeprowadzili na 58 pacjentach badania, które wykazały że spirulina zmniejszyła w organizmie ilość arsenu, kadmu, ołowiu i rtęci11.
Dawkowanie: Spirulinę można kupić w formie proszku lub tabletek. Zaleca się stosować od 2 do 4 tabletek dziennie (w zależności od producenta) lub 1 łyżeczkę proszku12 Przeciwwskazania – suplementacji tą algą nie powinny stosować kobiety w ciąży i karmiące piersią. Nie zaleca się także osobom cierpiącym na choroby autoimmunologiczne ( np. Reumatoidalne Zapalenia Stawów, Stwardnienie Rozsiane ), fenyloketonurię, oraz zaburzenia pracy tarczycy13
6.2. Chlorella
Pacjenci powinni najpierw skonsultować się z wykwalifikowanymi pracownikami służby zdrowia w celu uzyskania informacji dotyczących tych suplementów oraz czy mogą je stosować. Nie wszystkie suplementy są skuteczne i nie działają na każdą osobę tak samo. Ponadto mogą spowodować niepożądane skutki uboczne i /lub przeciwdziałać istniejącym terapiom lekowym.
Chlorella jest jednokomórkową zieloną algą żyjącą w słodkich wodach. Zawiera wysokie stężenie aminokwasów, chlorofilu, kwasów tłuszczowych omega -3, kwasów nukleinowych i enzymów. Jest źródłem minerałów takich jak: cynk, fosfor, jod, żelazo, kobalt, wapń, magnez, potas. W swym składzie ma także witaminy B12, B9, B3, C, K i A w formie beta-karotenu14. (dalsza część artykułu poniżej)
Spirulina + chlorella +Reishi + Acerola
Dzięki dużej zawartości chlorofilu ma zdolność wiązania w jelitach metali ciężkich takich jak kadm, ołów, rtęć15. Zapobiega w ten sposób rozprzestrzenianie się ich do innych części ciała. Ponadto wprowadza ponownie do obiegu metalotioneinę. Jest to białko wytwarzane prze wątrobę , które przemieszcza metale ciężkie do układu wydalniczego. Chlorella może być umieszczana na zębie podczas usuwania wypełnień z amalgamatu. Ma to na celu zminimalizowanie kontaktu z oparami rtęci16. Chlorella występuje w postaci tabletek i proszku. Lepsza jest ta druga opcja. Dawkowanie: Powszechnie przyjmuje się, że dawka tej algi nie powinna przekraczać 1 łyżeczkę dziennie. Chyba, że producent na opakowaniu zaleca inaczej. Proszek ten najlepiej zmieszać z wodą lub sokiem owocowym17.
Przeciwwskazania
: Suplementów z chlorellą powinny unikać kobiety w ciąży, karmiące i dzieci. Nie zaleca się również osobą cierpiącym na choroby tarczycy i z powodu alergii na pleśnie. Interakcje z lekami, suplementami lub żywnością; Chlorella może nasilać działanie fotouczulające niektórych leków (np. niesterydowe leki przeciwzapalne doustnych leków hormonalnych, doksycykliny), zwłaszcza osób wrażliwych na słońce. Działania uboczne Występują bardzo rzadko. Czasami mogą pojawić się: biegunka nudności gazy, zielone stolce, skurcze żołądka oraz reakcje alergiczne18
6.3. Selen
Selen jest ważnym pierwiastkiem śladowym dla organizmu. Ma właściwości antyoksydacyjne. Wchodzi w skład enzymów, np. peroksydazy glutiadionowej , która nie dopuszcza do powstawania wolnych rodników . Ponadto odgrywa ważną rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych w ośrodkowym układzie nerwowym. Wpływa na funkcjonowanie systemu immunologicznego, oraz na płodność człowieka19. Stwierdzono, że ten pierwiastek przeciwdziała toksyczności metali ciężkich, takich jak kadm, rtęć, tal i w ograniczonym stopniu na srebro20. Aby ułatwić przyswajanie selenu, należy spożywać także produkty bogate w białko i witaminy antyoksydacyjne: A, E, i C. Do najbogatszych źródeł selenu należą: orzechy brazylijskie, owoce morza, ryby. Stężenie selenu w produktach roślinnych zależy od ich położenia geograficznego21.
Pacjenci powinni najpierw skonsultować się z wykwalifikowanymi pracownikami służby zdrowia w celu uzyskania informacji dotyczących tych suplementów oraz czy mogą je stosować. Nie wszystkie suplementy są skuteczne i nie działają na każdą osobę tak samo. Ponadto mogą spowodować niepożądane skutki uboczne i /lub przeciwdziałać istniejącym terapiom lekowym.
Doktor Mindell proponuje profilaktyczną dawkę tego suplementu (w zależności od wieku) od 100 do 200 mcg dziennie. Za dawkę toksyczną uważa 600-700 mcg. Zarówno nadmiar jak i niedobór selenu jest szkodliwy dla organizmu22. Diagnostyka: Podstawowym miernikiem zawartości tego minerału w organizmie człowieka jest badanie krwi i/ lub moczu. W tym przypadku, jego ilość odzwierciedla jego zawartość w ciągu ostatniej dobry. Bardziej dokładnym badaniem jest analiza pierwiastkowa włosa23.
6.4. N-acetylocysteina
N-acetylocysteina (NAC) – to pochodna aminokwasu L-cysteiny, która stanowi dobry prekursor do powstania silnego antyoksykandu znajdującego się w organizmie człowieka jakim jest glutation. Glutation składa się z cysteiny, glutaminy i glicyny. Po zażyciu, NAC trafia przez drogę pokarmową do wątroby gdzie ulega dalszym przemianom. Przy dłuższym stosowaniu może usunąć takie metale ciężkie jak kadm, ołów i rtęć24. Dawkowanie – Jeśli producent nie podał inaczej optymalną dawką jest 500-1000 mg dziennie. NAC najlepiej stosować po posiłku wraz witaminą C. Skutki uboczne – Przekroczenie dawki może skutkować pojawieniem się: mdłości, zmęczenia, bólów głowy, biegunki lub zaparcia25
Należy i najpierw skonsultować się z wykwalifikowanymi pracownikami służby zdrowia w celu uzyskania informacji dotyczących tych suplementów oraz czy mogą je stosować. Nie wszystkie suplementy są skuteczne i nie działają na każdą osobę tak samo. Ponadto mogą spowodować niepożądane skutki uboczne i /lub przeciwdziałać istniejącym terapiom lekowym.
6.5. Glutation
Glutation –. jest przeciwutleniaczem, składa się z cysteiny, glutaminy i glicyny. Zawiera także związki siarki, które wiążą takie metale ciężkie jak: kadm, rtęć i ołów26. Jest najważniejszym środkiem detoksykującym w organizmie. Wspomaga regenerację innych antyoksydantów i podnosi ich aktywność. Antyutleniacz neutralizuje również szkodliwe związki chemiczne, odpady metabolizmu. Powstawanie tego związku indukują aktywność fizyczna i kwas lipinowy.
6.6. Kwas alfa- liponowy (ALA)
Kwas alfa- liponowy (ALA) – to bardzo dobry przeciwutleniacz, którego można uznać za nadrzędnego koordynatora innych antyoksydantów takich jak witamina C czy glutation. Ma za zadanie wspieranie metabolizmu, czyli przekształcenie pokarmu w energię. Natomiast nadmiar ALA przyjmuje rolę antyoksydacyjną i umożliwia regenerację uszkodzonych struktur DNA, lipidów i protein. Usuwa z organizmu toksyczne związki i metale ciężkie takie jak rtęć, ołów i kadm. Zmniejsza poziom żelaza w mózgu. Ponadto związek wspomaga działanie innych przeciwutleniaczy takich jak np. Witaminy C i E. Oprócz tego pobudza komórki do produkcji glutationu. Ponadto w formie liposomalnej dostaje się do mózgu i kości, gdzie dezaktywuje wolne rodniki i toksyny27 . Dawkowanie – Jeżeli producent nie podał inaczej, przyjmuje się że dawka 300-600 mg może działać prozdrowotnie, o ile nie będzie stosowany dłużej niż 6 miesięcy. ALA zaleca się spożywać na czczo, gdyż niektóre pokarmy mogą obniżyć jego efekty działania. Przeciwwskazania
: Suplementów ALA nie powinny stosować dzieci, kobiety w ciąży i karmiące oraz chorzy na cukrzycę. Tego przeciwutleniacza powinny też unikać osoby z zaburzoną pracą tarczycy. Działania uboczne występują rzadko. Czasem mogą pojawić się bóle głowy, zgaga , nudności i wymioty28.
Kwas Alfa liponowy 600 mg – 60 kapsułek
Należy najpierw skonsultować się z wykwalifikowanymi pracownikami służby zdrowia w celu uzyskania informacji dotyczących tych suplementów oraz czy mogą je stosować. Nie wszystkie suplementy są skuteczne i nie działają na każdą osobę tak samo. Ponadto mogą spowodować niepożądane skutki uboczne i /lub przeciwdziałać istniejącym terapiom lekowym.
6.7. Witamina C
Witamina C – z badań wynika, że korzystnie oddziałuje na ponad 25 chorób zakaźnych i ponad 100 różnych toksyn. Zbyt mała ilość witaminy C powoduje niedobór glutationu i zwiększony stres oksydacyjny. Jeśli organizm ma jej wystarczającą ilość, może usunąć metale ciężkie nagromadzone w tkankach29. Dawkowanie zgodnie z polskimi normami dzienne spożycie witaminy C wynosi między 400 a 2000 mg (w zależności od wieku) Skutki uboczne
występują rzadko są to powstawanie kamieni nerkowych, zaburzenia żołądkowo – jelitowe30
60 kapsułek. 1 kapsułka zawiera: Witamina C – 250mg; Kwas alfa-liponowy – 100 mg; Witamina E – 10 mg
HEALTH LABS DETOXME 90 kapsułek (mieszanka przedstawionych powyżej suplementów)
Suplement zawiera między innymi: kolendra; NAC; selen; witamina C; kwas alfa- liponowy; chlorella; ekstrakt brokułów.
7. Jakie sklepy internetowe sprzedają przedstawione powyżej suplementy?
Jeśli podejrzewasz, że metale ciężkie mogą wywoływać u Ciebie szumy uszne proponuję odwiedzić następujących sprzedawców internetowych:
- NABEA.pl (link)– oprócz bogatej oferty dotyczącej ziół na szumy uszne (link), jest tam większość suplementów na usuwanie metali ciężkich.
- CZARYMARY.PL (link) są także zioła na szumy uszne
- Sklep życia link
8. Szumy uszne leczenie – chelatacja metali ciężkich
Kolejnym sposobem na usunięcie metali ciężkich z organizmu jest niekonwencjonalna terapia chelatacja. Polega ona na tym, że do organizmu pacjenta wprowadza się kwas wersenowy (EDTA), który wiąże jony kadmu, rtęci, ołowiu, aluminium, oraz nadmiar miedzi, żelaza i wapnia. Następnie w ciągu kilu godzin jest wraz z nimi usuwany z organizmu. Chelatację najczęściej stosuje się w chorobach miażdżycy po udarze i w celu poprawy krążenia krwi w naczyniach mózgu. . EDTA jest podany pacjentowi w formie kroplówki. Zabieg trwa około 2 godzin i powtarzany jest zazwyczaj 2-3 razy tygodniu. Przeciwwskazaniem do zastosowania chelatacji jest niewydolność nerek31
9. Jak zmniejszyć ryzyko skażenia metalami ciężkimi?
Na początku należy zadać sobie pytanie i sprawdzić z jakiego źródła dostają się metale ciężkie do organizmu. Potem ograniczenie kontaktu z nimi. Oto niektóre zalecenia. Zastanów się nad usunięciem plomb amalgamatowych. W swym składzie zawierają np.: toksyczną rtęć. Rzuć palenie! Istnieje spore prawdopodobieństwo skażenie kadmem. Ogranicz spożywanie takich pokarmów jak: owoce morza, ryby słodkowodne i pochodzące z wód przybrzeżnych; ryb głębinowych takich jak tuńczyk, miecznik i rekin; mięso i jego podroby pochodzące z nie ekologicznej hodowli; warzywa i owoce które są opryskiwane pestycydami; przetworzoną żywność; kofeinę i alkohol. Organizm człowieka składa się z ponad 50 % z wody. Dlatego ważne jest aby była ona czysta. Dlatego rozważ zainstalowanie dodatkowego systemu filtracji wody. Jeśli masz podejrzenia, że w pracy masz kontakt z metalami ciężkimi, staraj się takie pomieszczenia jak najczęściej wentylować. Zwróć uwagę na przedmioty jakie masz w domu. Jeśli podejrzewasz, że one mogą być źródłem skażenia, znajdź bezpieczniejsze odpowiedniki32.
10. Szumy uszne leczenie – usuwanie metali ciężkich. Jak jeszcze wspomóc organizm?
Badania na szczurach wykazały, że ekstrakty z czosnku i cebuli redukują toksyczność kadmu. Z kolei błonnik z otrębów może wchłaniać rtęć kadm i ołów jak i hamować resorpcję już uwolnionych33. Kolendra też jest dobrym środkiem oczyszczającym. Ponadto aktywność fizyczna oraz pobyt w saunach i łaźniach parowych może wspomóc wydalanie tych niechcianych związków.34
11. Podsumowanie
Usuwanie metali ciężkich z organizmu to kolejna metoda leczenia szumów usznych. Niestety nie gwarantuje że pozbędziesz się tej dolegliwości lub słyszany przez Ciebie dźwięk będzie mniejszy.(Patrz o mnie). Istnieje wiele przyczyn tinnitusa jak i słyszanych przez pacjentów dźwięków. Jeśli jesteś osobą wytrwałą, która się nie poddaje lub podejrzewasz że obecność metali ciężkich wywołuje szumy uszne, wypróbuj tę metodę. Możesz także sprawdzić inne sposoby leczenia (link).
12. Szumy uszne leczenie. Moje doświadczenie dotyczące usuwania metali ciężkich z organizmu.
Z opisanych powyżej metod usuwania metali ciężkich z organizmu, wykonałem chelatację. Było to około 10-15 wlewów EDTA. Nie pamiętam dokładnie ile, gdyż było to dawno – około 13 lat temu. Główny cel jaki sobie postawiłem tj pozbycie się tinnitusa nie osiągnąłem. Pozostałych metod eliminowania tych toksycznych pierwiastków nie próbowałem. Zamierzam to sprawdzić.
autor S.K. 06. 03. 2023
- https://www.aleeko.pl/blog/321,oczyszczanie-organizmu-z-toksyn-metali-ciezkich.html 05.02. 2023
- Kevin Reisse, Schwermetallvergiftung – eine kaum bekannte Gefahr, https://www.gesundheit.com/gesundheit/1/schwermetallvergiftung-eine-kaum-bekannte-gefahr 06. 02. 2023
- Joanna Evans, 8 sposobów na oczyszczenie organizmu z metali ciężkich, https://ktociewyleczy.pl/wiedza/leczenie/terapie-naturalne/3554-8-sposobow-na-pozbycie-sie-metali-ciezkich-z-organizmu 06.02. 2023
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5201364/ 14. 02. 2023
- https://www.zentrum-der-gesundheit.de/krankheiten/weitere-erkrankungen/sonstige-erkrankungen/tinnitus 14. 02. 2023
- https://drpompa.com/cellular-detox/tinnitus-and-heavy-metals-connection-why-detox-may-be-the-solution/ 18. 02. 2023
- Hulda R. Clark, Kuracja Życia, Wrocław 2006, s. 157.
- https://www.aleeko.pl/blog/321,oczyszczanie-organizmu-z-toksyn-metali-ciezkich.html 05.02. 2023
- https://www.alablaboratoria.pl/pakiet/104/pakiet_metale_ciezkie_podstawowy_kadm_olow_rtec_?p1=&p2= 07. 02. 2023, https://diag.pl/sklep/badanie/kategoria/toksykologia/ 07. 02. 2023
- https://dziendobry.tvn.pl/zdrowie/profilaktyka-zdrowia/czym-jest-spirulina-jakie-ma-wlasciwosci-da300102 09. 02. 2023
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32749124/ 09. 02. 2023
- Jurewicz, Spirulina – właściwości, dawkowanie, przeciwwskazania https://www.medonet.pl/zdrowie,spirulina—wlasciwosci–dawkowanie–przeciwwskazania,artykul,1725355.html 08. 11. 2022
- Agata Bernaciak, Spirulina – właściwości, stosowanie, dawkowanie, cena, https://polki.pl/dieta-i-fitness/odchudzanie,spirulina-odchudzanie-dzialanie-i-efekty,10035145,artykul.html 10. 02. 2023
- https://zdrowie.tvn.pl/a/czym-jest-chlorella-wlasciwosci-zdrowotne-i-zastosowanie-algi-jako-superfood 11.02.2023
- Joanna Evans, 8 sposobów na oczyszczanie metali ciężkich z organizmu, https://ktociewyleczy.pl/wiedza/leczenie/terapie-naturalne/3554-8-sposobow-na-pozbycie-sie-metali-ciezkich-z-organizmu 11. 02. 2023
- https://ktociewyleczy.pl/wiedza/leczenie/terapie-naturalne/5696-jak-oczyscic-organizm-z-metali-ciezkich 11.02. 2023
- https://medpak.com.pl/blog/poradniki/chlorella-co-to-dawkowanie-wlasciwosci 12. 02. 2023
- Magdalena Łyszczek, Suplementy od A do Z, Poznań (brak roku wydania), s. 154 – 155
- Dariusz Kuźnick,Selen – Wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka, http://aptekalegeartis.pl/aktualnosc/selen-wplyw-na-funkcjonowanie-organizmu-czlowieka/ 12. 02. 2023
- Selenium in the treatment of heavy metal poisoning and chemical carcinogenesis, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1304229/
- Agata Bernaciak, op. Cit s. 107
- Dariusz Kuźnick, op.cit
- Magdalena Łyszczek, op.cit., s. 110.
- https://www.aleeko.pl/blog/321,oczyszczanie-organizmu-z-toksyn-metali-ciezkich.html 13.03. 2023
- Mateusz Jagielski – Szczypik, N-acetylocysteina (NAC) – właściwości, działanie, dawkowanie, https://allnutrition.pl/n-acetylocysteina-nac-wlasciwosci-dzialanie-dawkowanie/ 12. 02. 2023
- Ana Aleksic, Can You Safely Chelate Heavy Metals? https://health.selfdecode.com/blog/heavy-metals-detox/ 13.02. 2023
- https://ktociewyleczy.pl/wiedza/leczenie/terapie-naturalne/5696-jak-oczyscic-organizm-z-metali-ciezkich 14. 02. 2023
- Magdalena Łyszczek, op.cit., s.243 – 244
- Paulina Żurek, Toksyczne metale ciężkie – czas na naturalny detoks, https://mito-med.pl/artykul/toksyczne-metale-ciezkie-czas-na-naturalny-detoks 14. 02. 2023 https://ktociewyleczy.pl/wiedza/leczenie/terapie-naturalne/5696-jak-oczyscic-organizm-z-metali-ciezkich 14. 02. 2023
- Magdalena Łyszczek, op.cit., s. 58,
- Chelatacja – jak pozbyć się metali ciężkich? https://ktociewyleczy.pl/wiedza/nasz-poradnik/specjalizacje-terapeutyczne/1238-chelatacja-jak-pozbyc-sie-metali-ciezkich 15. 02. 2023
- Joanna Evans, op.cit.
- https://ktociewyleczy.pl/wiedza/leczenie/terapie-naturalne/5696-jak-oczyscic-organizm-z-metali-ciezkich 16. 02. 2023
- Joanna Evans, op.cit.